Titel: Reize door het Aapenland
Auteur: J.A. Schasz
Uitgave: Vantilt, Nijmegen, 1788
Aantal pagina's: 128
Samenvatting: http://literatuurfragmenten.webklik.nl/page/reize-door-het-aapenland
Recensie:
Reize door het Aapenland
De hoofdpersoon belandt in het Apenland, waar hij wordt gezien als een voormalige soortgenoot, die door zijn verblijf in de mensenwereld is geëvolueerd tot mens. Dat willen de andere apen ook, maar dan tekent zich een scheiding der geesten af. Een deel van de apen blijkt de Verlichtingsidealen aan te hangen en van mening te zijn dat iemand zich door innerlijke vervolmaking kan ontwikkelen tot een beter wezen. Andere staren zich blind op de uiterlijke kenmerken en denken dat apen die worden kaalgeschoren en wier staart wordt afgehakt automatisch in mensen veranderen. De Verlichtingsapen delven het onderspit en de populistische apen richten een bloedbad aan.
Het boekje heeft moderne onderzoekers voor veel problemen geplaatst. Lang is aangenomen dat Pieter 't Hoen de auteur was, omdat die onder het pseudoniem J.A. Schasz meer teksten heeft gepubliceerd. Veel wijst erop dat de patriot Gerrit Paape deze nomme de plume heeft 'geleend'.
Vaak is de tekst geïnterpreteerd als een patriottische aanval op de Oranjegezinde partij, maar ook Patriotten komen er in het Apenland niet goed vanaf. Een deel van hen had slechts oog voor uiterlijkheden, voor uniformen en symbolen, en miste de duidelijke Verlichtingsgeest. Wat dat betreft kan Reize door het Aapenland een zekere profetische kracht niet worden ontzegd. Enkele jaren later zouden in de Franse Revolutie - het product van bepaalde tendensen in de Verlichting - geen staarten maar hoofden worden afgehakt. Doordat de goede satiricus met een enorm wantrouwen kijkt naar de handelwijze en vooral de motieven van mensen, inclusief die van zichzelf, ziet hij vaak haarscherp waartoe iets kan leiden. Soms ziet hij dat beter dan serieuze politieke analisten. Wie durft er, na het optreden van de aanhangers van Fortuyn en Wilders, nog te beweren dat Jacobse en Van Es overdreven typetjes waren?
Eigen stuk
In Reize door het Aapenland word je door J.A. Schasz meegenomen naar de dromenwereld van de ik-persoon, waarin hij afreist naar het Aapenland. Het boek opent met een nauwkeurig beschreven situatie bij het huis van de man. Hij staat daar voor een zenuwslopende en ingewikkelde keuze: zijn paard, hond, vrouw en dienstmeid liggen in het water en verdrinken. Hij kan er slechts één redden en in zijn besluiteloosheid doet hij er te lang over en verdrinken ze alle vier. Wat volgt is wanhoop en de dreiging van gevangenisstraf of misschien zelfs de doodstraf. De man besluit te vechten, maar het verhaal van de gruwel die zijn paard, hond, vrouw en dienstmeid verdronk (het verhaal wordt van dorp tot dorp erger) achtervolgt, tot hij zo ver gevlucht is dat hij in het apenland terecht komt. De apen hebben echter al genoeg problemen van zichzelf, omdat zij voor de ingewikkelde kwestie staan van hoe zij kunnen toetreden tot het mensenrijk. Het boek vervolgt met het volgen van deze discussie en de uitkomst: de apen besluiten een kring te vormen, waarna zijn allen de staart van de aap voor hen zullen afhakken. Alleen zo zijn zij menswaardig, zo heeft het bestuur geoordeeld.
Voor de ik-figuur van dit verhaal is het een vreemde gewaarwording, en die wordt nog vreemder als hij aan het eind van het verhaal ontwaakt uit zijn droom, en zijn paard, hond, vrouw en dienstmeid allen bij hem zijn.
Reize door het Aapenland is een kort verhaal dat een bizarre
situatie schetst. Dat maakt het wat leuker om te lezen, want de schrijfstijl en
het verhaal zijn moeilijker om doorheen te komen. In het verhaal komen tijdens
de discussies in het bestuur van het apenland de gebreken van de mensen naar
voren, en dat is uiteindelijk waar dit boek om draait. Een interessant boek,
maar ook één waarvan de bizarre en vermakelijke situatie helaas overschaduwd
wordt door de serieusheid van het verhaal.
